Leikstjórn: Jan Hrebejk
Handrit: Jan Hrebejk og Petr Jarchovský
Leikarar: Bolek Polívka, Anna Sisková, Csongor Kassai, Jaroslav Dusek, Jirí Pecha, Martin Huba, Simona Stasová, Vladimir Marek, Jirí Kodet og Richard Tesarík
Upprunaland: Tékkland
Ár: 2000
Lengd: 117mín.
Hlutföll: 1.85:1
Einkunn: 4

Ágrip af söguþræði:
Tékknesku hjónin María og Jósef Cízek skjóta skjólshúsi yfir gGyðing að nafni Davíð á flótta undan nasistum í síðari heimsstyrjöldinni. Nágrannarnir eru hins vegar sannfærðir um að þau séu föðurlandssvikarar þar sem þau umgangast þýskættaðan Tékka og Jósef fær sér vinnu hjá þýska hernámsliðinu. Í myndinni eru augljósar skírskotanir til jólaguðspjallsins hjá Lúkasi.

Almennt um myndina:
Hér er um óvenjulega helfararmynd að ræða. Helför Gyðinga er í bakgrunni myndarinnar en áhorfandinn sér aldrei útrýmingarbúðir enda er myndin öll af sjónarhóli þriggja aðalpersónanna, þ.e. Davíðs, Maríu og Jósefs.

Davíð, fyrrverandi nágranni Maríu og Jósefs, hefur tekist að flýja úr útrýmingarbúðum nasista í Póllandi þaðan sem hann hafði verið sendur úr tékknesku fanga- og þrælkunarbúðunum í Thereienstadt (Terezín). Hann leitar á heimaslóðir sínar. Fyrsti nágranni hans sem verður hans var í myrkrinu bregðst skelkaður við og reynir að gera nasistum viðvart með því að hrópa: ‘Gyðingur, Gyðingur!’ Dauðarefsing lá við því að fela Gyðinga. En Davíð sleppur einnig í það sinnið þrátt fyrir að fyrrverandi nágranni hans hefði ekki kjark til að koma honum til hjálpar.

Í næsta skipti er Davíð heppnari því að hjónin Maríu og Jósef ákveða að skjóta yfir hann skjólshúsi, fela hann inni í þröngri geymslu inni af setustofunni og þar hangir dauður grís yfir honum í fyrstu, dýrmætur matur sem fjölskyldunni hafði áskotnast vegna viðfengis við hinn þýskættaða Horst en væntanlega ekki kræsilegur matur í augum Gyðings.

Myndin byrjar árið 1939 en eftir aðeins örfáar mínútur er komið árið 1943 þannig að meginhluti myndarinanr gerist á tímabilinu frá 1943 og þar til Rússar vinna Tékkóslóvakíu úr höndum Þjóðverja.

Greining á trúar- og siðferðisstefjum:
Söguþráður tékknesku myndarinnar Sundraðir föllum við (Musíme si pomáhat, eða Divided We Fall eins og hún nefnist á ensku) er ofinn úr efniviði tveggja frásagna. Annars vegar er það saga af lífi tékkneskra hjóna, Maríu og Jósefs Cízeks, og Gyðingsins Davíðs, nágranna þeirra í Prag. Borgin er hersetin af nasistum í síðari heimsstyrjöldinni. Hin frásagan er úr Lúkasarguðspjalli þar sem segir af fæðingu Jesú í Betlehem. Hér er m.ö.o. spunnið út frá sjálfu jólaguðspjallinu. Svo augljóst sem það virðist þá höfum við enn ekki séð þann dóm um myndina þar sem þetta mikilvæga atriði er gert að umtalsefni.

Í fyrri sögunni er sagt frá Jósef Cízek og konu hans sem greinilega hafa andúð á nasistum án þess þó að taka virkan þátt í andspyrnuhreyfingunni gegn þeim. Gamall kunningi Jósefs, hinn þýskættaði Horst sem gengið hefur í þjónustu nasistanna, venur komur sínar á heimili þeirra hjóna og gaukar að þeim ýmsu góðgæti sem hann hefur aðstöðu til að afla en flesta aðra skortir. Áður en hann komst til metorða hjá Þjóðverjum hafði verið litið niður á hann og gert grín að honum, hann uppnefndur ‘Wurst’ (pulsa) en María og Jósef höfðu alltaf komið vel fram við hann.

Horst reynir nú að tæla Maríu til fylgilags við sig en það mistekst með öllu. Samt reynist hann þeim hjónum vel og atvikið kemur ekki veg fyrir að nokkur umgangur sé áfram milli þeirra. Þau hafa skotið skjólshúsi yfir Gyðing að nafni Davíð sem hefst við í kompu í íbúð þeirra. Horst fer brátt að gruna að þau hylmi yfir einhverju, en ákveður samt að svíkja ekki þessa vini sína. Eitt sinn kemur Jósef heim ásamt Horst og útsendara nasista. Davíð kemst ekki óséður í kompu sína en bjargar sér með því að skríða undir sæng Maríu sem liggur veik í rúminu. Horst fer að gera sér dælt við Maríu þar sem Davíð liggur falinn undir sæng hennar og þau sleppa með naumindum með skrekkinn. Þegar hættan er loks liðin hjá liggur Davíð örmagna og hreyfingarlaus í fangi hennar. Hliðstæðan við pieta-mótífið er sláandi.

Þau María og Jósef geta ekki átt barn saman, og læknisrannsókn hefur leitt í ljós að það er Jósef sem er ekki fær um að geta barn. Atvikin haga því samt þannig að María segist eiga von á barni til að forða þeim hjónum úr erfiðri klípu þegar farið er fram á það að þau leyfi einum nasistanna að búa hjá þeim. María segist þá, í nauðvörn, eiga von á barni og þurfi því á barnaherbergi að halda. En lausn á einni kípu getur tafarlaust af sér aðra klípu sem er meiri en sú fyrri og það stefnir í óefni því að Horst taldi sig vita að þau gætu ekki eignast barn. Komist hernámsyfirvöldin að því að þau hafi logið mega þau allt eins búast við dauða sínum. Davíð reynist hjónunum óvæntur bjarvættur í þessum erfiðu aðstæðum. Fyrir orð Jósefs ganga þau María og Davíð í eina sæng og María verður barnshafandi.

Það er erfið stund fyrir Jósef meðan á þessu stendur og hann situr og starir á myndina af Maríu mey sem prýðir vegg setustofunnar. Áður hafði hann ekki áhuga á þessari mynd og atyrti jafnvel konu sína í upphafi myndarinnar fyrir að halda að María mey gæti gert kraftaverk fyrir bæn. Mitt í örvæntingu Jósefs sjá bæði hann og áhorfendurnir hvernig María mey á myndinni ummyndast í eiginkonu hans. Hann starir á Maríumyndina og varðveitir þannig myndina af konu sinni óskaddaða á meðan hún hefur samfarir við annan mann. Það er eftirtektarvert að mynd af frelsaranum er yfir rúminu þar sem Davíð sængar hjá Maríu.

María, eiginkona Jósefs Cízek, er þrátt fyrir allt syndlaus og hrein og vísunin til Maríu meyjar gerir honum (og áhorfendum myndarinnar) kleift að viðhalda myndinni af persónunni sem góðlegri og trúfastri eiginkonu. Hún saurgast ekki vegna kynmakanna við annan mann. Þvert á móti helgast þau vegna sérstakra aðstæðna, enda er barnið sem hún ber undir belti af ætt og kynþætti Davíðs eins og frelsarinn sjálfur.

Hliðstæðan við jólaguðspjallið hjá Lúkasi er útfærð enn frekar. María fær jóðsótt í þann mund sem Þjóðverjar eru hraktir á flótta og fer Jósef í örvæntingu sinni á stúfana að sækja lækni. Þegar enginn læknir reynist á lausu, sér hann Horst kunningja sinni í hópi föðurlandsvikara sem andspyrnuhreyfingin hefur klófest og bjargar honum úr prísundinni með því að fullyrða að hann sé læknir með hreinan skjöld gagnvart fósturjörðinni. Leiðtoga sovéska frelsishersins taka að gruna Jósef um græsku en þá birtist Davíð, sem hafði verið í felum og tíundar hugrekki hjónanna og stuðning þeirra við sig sem Gyðing. Horst gengur vonum framar að aðstoða Maríu við fæðinguna enda faðir sjálfur og hann hafði áður stært sig af því að hafa tekið á móti börnum sínum í fæðingu. Hann öðlast trúverðugleika sem fæðingarlæknir eða að minnsta kosti ljósmóðir.

Davíð leggur sitt lóð á vogarskálar friðar og sátta og segir ekki til Horsts þannig andspyrnuhreyfingin þyrmir honum. Davíð vitnar með Horset og segir: ‚Hann er fyrst og fremst maður sem vissi um mig allan tímann.‘

Ef vel er að gáð má finna hliðstæður fjárhirðanna og vitringanna við vöggu barnsins. Í gleðinni yfir fæðingu barnsins sameinast fylkingar, sem áður háðu stríð og bárust á banaspjótum. Friðarhöfðinginn er fæddur. Ljóst er að fæðing hans markar tímamót. Í lok myndarinnar ekur Jósef hinu nýfædda barni í kerru um borgina sem verið er að byggja upp. Fólk sem nasistarnir tóku af lífi og hermaður sem látið hafði lífið í stríðinu birtast áhorfendum eins og risin upp frá dauðum þar sem þau horfa á hið nýufædda barn og ný borg er að verða til.

Nánari umfjöllun um myndina og aðrar sambærilegar myndir þar sem finna má maríugervinga er að finna í greininniMaría mey í þremur kvikmyndum – greining í ljósi djúpsálarfræðinnar.

Hliðstæður við texta trúarrits: Lk 2:1-40
Persónur úr trúarritum: María mey, Jesús
Sögulegar persónur: Goethe, Hitler, Stalín
Guðfræðistef: Engill, Guð, hjálp, kraftaverk, kærleikur, sannleikur, traust, trú, útlegð
Siðfræðistef: afbrýðisemi, föðurlandssvik, gyðingahatur, hefnd, hlýðni, kynþáttahatur, leyndarmál, laun, lygi, lög, metnaður, misrétti, mútur, nauðgun, óvinur ríkisins, samúð, sjálfsmorð, skipun, skömm, stríð, svik
Trúarbrögð: gyðingdómur, kristni, nasismi
Trúarleg tákn: Davíðsstjarna, hakakross, Jesúmynd, kippa (þ.e. kollhúfa Gyðinga), mynd af Maríu með Jesúbarnið, pieta, Rauði krossinn
Trúarlegt atferli og siðir: bæn, krossmark
Trúarlegar hátíðir, sögulegir atburðir: Helförin
Trúarleg reynsla: bænheyrsla