Leikstjórn: Bille August
Handrit: Bille August eftir samnefndri skáldsögu Selmu Lagerlöf.
Leikarar: Maria Bonnevie, Ulf Friberg, Pernilla August, Lena Endre, Sven-Bertil Taube, Reine Brynolfsson, Jan Mybrand, Max von Sydow, Olympia Dukakis, Björn Granath, Viveka Seldahl, Sven Wollter, Johan Rabaeus, Mona Malm, André Beinö.
Upprunaland: Svíþjóð
Ár: 1996
Hlutföll: www.imdb.com/Title?0116696
Einkunn: 3

Ágrip af söguþræði:
Jerúsalem byggir á samnefndri sögu sænsku skáldkonunnar Selmu Lagerlöf sem kom út í tveim bindum á árunum 1901-1902 og vakti mikla athygli. Sagan fjallar um raunverulega atburði og segir frá því þegar hópur bændafólks frá Nås í sænsku Dölunum fluttist til Jerúsalem árið 1896 til að mæta Kristi þegar hann kæmi aftur. Lítil frétt í blaði um þennan atburð vakti áhuga Selmu Lagerlöf og fór hún bæði til Nås og Jerúsalem til að kynna sér aðstæður og leita svara við því hvað fær bændur norðan úr Dölum til að rífa sig upp með rótum og halda á vit óvissunnar suður til landsins helga.

Í upphafi myndarinnar er dregin upp mynd af fábrotnu bændasamfélagi sem tekst á við erfiða lífsbaráttuna. Undir niðri ríkir upplausn því þetta litla samfélag vantar bæði andlegan og veraldlegan leiðtoga eftir að foringi þess ferst við að bjarga börnum á fleka á beljandi fljóti. Dag einn kemur sænsk-amerískur predikari til sögunnar, Hellgum að nafni, leikinn af Sven Bertil Taube. Með mælsku sinni hefur hann fljótlega mikil áhrif á einstaklinga sem og bændasamfélagið í heild og fær að lokum hóp fólks til að selja eigur sínar og fylgja sér til Jeúsalem í von um frelsun þegar Jesús kemur aftur.

Inn í myndina fléttast ástarsaga tveggja aðalpersónanna, þ.e. Ingmars, sem leikinn er af Ulf Friberg, og Gertrudar, sem Maria Bonnevie leikur. Þau alast upp saman eftir að Ingmar hefur misst foreldra sína. Þegar ástin kviknar milli þeirra ákeður Ingmar að halda út í skógana til að vinna sér inn peninga svo hann geti tekið við ættaróðali fjölskyldunnar og orðið leiðtogi í sveitarsamfélaginu líkt og faðir hans hafði verið og sveitungar hans reiknuðu með. Á meðan bíður Gertrud þolinmóð. Framtíðin virðist því björt.

Allt fer þó á annan veg. Karina eldri systir Ingmars, sem leikin er af eiginkonu leikstjórans Pernillu August, hefur búið á ættaróðalinu allt frá dauða föður þeirra. Hún verður fyrir sterkum áhrifum af predikun Hellgum og ákveður að selja óðalið og halda til Jerúsalem með fjölskyldu sína. Kaupandinn er bóndinn Persson. Í örvæntingu sinni svíkur Ingmar Gertrud og ákveður að giftast Barbro, dóttur Perssons (Lena Endre) til að bjarga óðalinu. Niðurbrotin er Gertrud auðveld bráð fyrir Hellgum og slæst í för með honum til Jerúsalem eftir að hafa séð Jesú í sýn.

Sveitarsamfélagið í Nås er nú enn sundraðra en fyrr og pílagrímanna í Jerúsalem beið allt annað en þeir höfðu vænst. Umhverfið var framandi og við tekur erfið barátta með vonbrigðum og efasemdum. Barbro gerir sér hins vegar smám saman grein fyrir því að hún hefur fótum troðið tilfinningar annarra. Hún vill reyna að bæta fyrir það og hvetur Ingmar til að fara til Jerúsalem og sækja Gertrudi.

Greining á trúar- og siðferðisstefjum:
Bille August mun hafa sagt að kvikmyndin Jerúsalem sé í hans huga ekki trúarleg mynd heldur áhrifarík og ljóðræn ástarsaga. Þessi umsögn vekur nokkra athygli því þó að það sé rétt að myndin hafi að geyma grípandi ástarsögu þá fjallar hún ekki síður um mátt trúar og vonar í lífi fólks. Hún vekur einnig upp ýmsar spurningar um heimsslitavæntingar, endurkomu Krists og eðli guðsríkisins, ásamt því að fjalla um mikilvæg guðfræðileg stef, s.s. synd og frelsun, ósætti og sátt, glötun og eilíft líf, svo nokkur dæmi séu tekin. Myndin segir samt sem áður frá venjulegu fólki, aðstæðum þess, samskiptum og örlögum. Hún dregur fram á áhrifamikinn hátt kjarnaatriði mannlegrar tilveru og fjallar um trú og efa, kærleika og svik, von og örvæntingu, sekt og fyrirgefningu. Styrkur myndarinnar er m.a. sá að hún lýsir því hvernig þessir þættir koma fyrir í lífi og samskiptum fólks án þess að fella dóma yfir gjörðum þess. Þannig getur áhorfandinn dregið lærdóm af reynslu og viðbrögðum ólíkra einstaklinga.

Sálfræðileg efnistök myndarinnar eru ekki síður sannfærandi. Góður leikur dregur þá hlið vel fram. Sálarástand og tilfinningaglíma aðalpersónanna skilar sér vel. Þunglyndi Gertrudar eftir að henni var hafnað er þrúgandi. Ólæknuð sár Karinar skína í gegn þrátt fyrir að hún reyni að halda yfirborðinu sléttu og felldu. Barbro þarf að horfast í augu við sjálfa sig, gjörðir sínar og þjáningu og togstreitu Ingmars og það kostar innri átök. Hellgum nær sálrænum tökum á ráðvilltum einstaklingum með sefjunarmætti sínum. Þótt úrvinnslan sé sálfræðileg er hún einnig trúarleg og kemur það m.a. fram í því þegar Jesús birtist Gertrudi við vatnið og Karin virðist loks finna frið í Jerúsalm þótt hún hafi misst allt sem henni var kærast. Viðbrögð Ingmars þegar þjáningu hans er létt og Barbro hafði fætt honum son sýna hið sama.

Myndin fjallar þó ekki bara um sálarástand og samskipti fólks og afleiðingar þeirra heldur sýnir hún jafnframt hvernig ytri aðstæður hafa áhrif á líf þess og örlög og hve auðvelt það getur verið fyrir sterka persónuleika að misnota trú og traust fólks. Undirniðri býr þó spurningin sem Ingmar spyr systur sína þegar hann er kominn til Jerúsalem: Hver er það sem stjórnar lífi hvers? Þar er á ferð áhugaverð tilvistarspurning bæði út frá myndinni Jerúsalem og í lífinu sjálfu.

Mynd Augusts leiðir fram á sjónarsviðið fjölda fólks og áhorfandinn fær ekki að kynnast því öllu nógu vel til að geta skilið orð þess og athafnir. Nokkrar persónur eru þó eftirminnilegar og setja sterkan svip á myndina enda leikur flestra leikaranna afbragðsgóður.

Hellgum, predikarinn gustmikli, er sterk persóna enda nær hann tökum á drjúgum hluta fólksins í sveitinni og fær það með sér til Jerúsalem. Einhverjum kann að finnast að verið sé að gera lítið úr eða hæðast að vakningaprédikurum og guðlegri köllun. Sú er þó ekki raunin. Hellgum er fyrst og fremst dæmi um áhrifamikinn og mælskan einstakling sem kann að notfæra sér aðstæður. Um leið er hann verkfæri í annars höndum. Honum tekst að gefa ráðvilltu sveitarsamfélagi ramma til að túlka veruleika sinn út frá. Sá rammi er hins vegar allur málaður með svörtum og hvítum litum. Ábyrgð sterks leiðtoga er mikil. Hann getur fallið í þá gryfju að hlutgera syndina í aukaatriðum og jafnvel leitast við að þurrka út persónueinkenni áhangenda sinna í stað þess að leiða fólk fram til þroskðrar trúar sem tekur Guð alvarlega mitt á sviði hins daglega lífs.

Ingmar er dálítið aumkunarverð persóna. Á honum hvílir sú mikla ábyrgð að feta í fótspor föður síns og verða leiðtogi bændanna í héraðinu. Aðstæður haga því þannig til að hann þarf að gera upp á milli ábyrgðarinnar gagnvart sveitarsamfélaginu og eigin tilfinninga til Gertrudar. Það uppgjör hefur mikil áhrif bæði á líf hans sjálfs og fjölda annarra. Greinilegt er að Ingmar vill í senn gera það sem hann telur rétt og forðast það að særa nokkurn. Að ná hvoru tveggja í senn er ekki einfalt mál fyrir hann fremur en aðra sem lenda í svipuðum aðstæðum. Það fylgir því mikil ábyrgð að vera maður og það er alls ekki auðvelt að reynast trúr þegar ólíkar skyldur kalla.

Þrjár konur setja sterkan svip á myndina. Þar fer Gertrud fremst í flokki. Leikur Mariu Bonnevie er áhrifamikill. Með svipbrigðum og látæði sýnir hún vel sálarástand Gertrudar og þær tilfinningar sem búa undir yfirborðinu, bæði vonir hennar og trúarvissu og ekki síður sársaukann, vonbrigðin og þunglyndið sem fylgja höfnuninni. Trúarleg einlægni blandast síðan sjúklegu ástandi og hún virðist ekki alltaf greina á milli raunveruleika og draums. Athyglisvert er að bera hana saman í upphafi myndarinnar og við lok hennar. Hún er einlæg, saklaus og lífsglöð í upphafi en í lokin hefur erfið reynslan sett mark sitt á hana þannig að sakleysið og lífsgleðin virðast horfin.

Barbro er einnig áhugaverð persóna. Henni hafði hlotnast það sem hún hélt að væri ómögulegt, þ.e. óðalið og Ingmar, en sér jafnframt hverju hún hefur komið til leiðar með því að fótumtroða tilfinningar hans og Gertrudar. Líf hennar er því óbærilegt, ást hennar til Ingimars fjötrar einir og henni finnst hún vera ofurseld ættarbölvun. Hún skilur þó að lokum mikilvægi þess að gera upp sakir og vill jafnframt bæta fyrir misgjörðir sínar, jafnvel þótt það kosti hana allt sem henni hafði hlotnast. Barbro er þannig sérstæð persóna sem dregur lærdóm af gjörðum sínum. Innst inni þráir hún það sem allir þrá, þ.e. sátt við sig og umhverfi sitt. Þegar þeirri sátt er náð er hún laus úr fjötrum óttans við bölvunina.

Þriðja konan er Karin, eldri systir Ingmars. Hún hefur þurft að þola marga raun og virðist líða vegna óuppgerðs sársauka og sorgar og óheilinda við bróður sinn. Hún þráir frið og tekur því fegins hendi á móti boðskap Hellgums og lítur á hann sem bjargvætt í lífi sínu. Hún væntir lausnar í Jerúsalem en verður fyrir enn meiri raunum og vonbrigðum þegar hún missir það sem henni er kærast, dóttur og eiginmann. Var vonin um frelsun og frið í Jerúsalem þá bara blekking? Í Karin endurspeglast þrá fólks eftir að finna vilja Guðs sem oft reynist svo torskilinn, þrá eftir náð Guðs sem virðist svo fjarri í hörðum heimi, þrá eftir að finna þá „Jerúsalem“ sem býr yfir lausn sem gefur frið við Guð og menn.

Myndin Jerúsalem snertir því við fjölda spurninga sem varða líf og samskipti fólks á öllum tímum, trú þess, von og kærleika, örlög þess og hinstu rök tilverunnar. Undir lok myndarinnar er lítið barn skírt. Þar er fólgið svar við mörgum spurningum hennar. Ósjálfbjarga barn er borið til skírnar á grundvelli hjálpræðisverks Guðs í Jesú Kristi og getur ekki annað en þegið náð hans. Ósjálfbjarga menn í hörðum heimi finna sátt og frið við Guð, sjálfa sig og sín á milli vegna skilyrðislausrar náðar Guðs í honum, hverja svo sem ytri aðstæður þeirra og örlög eru.

Framhald umræðunnar á umræðutorginu

Beinar tilvísanir í texta trúarrits: 1M 2, Sl 52:2, Sl 139:9, Mt 7:14, Mt 10:37, Mt 18:3, Mt 28:18-20, Mk 13:13, Jh 10:12, Jh 20:29, Rm 6:23, Opb 19:7-8, Opb 21:10, Opb 22:17
Hliðstæður við texta trúarrits: 1M 2, Mk 6:48, Opb 21-22
Persónur úr trúarritum: engill, Guð, Jesús Kristur,Jóhannes skírari, Jóhannes postuli, Pontíus Pílatus, Satan
Guðfræðistef: brúður Krists, bölvun, efi, eftirfylgd, eilíft líf, endurkoma Krists, falsspámaður, freistingar, frelsun, fyrirgefning, glötun, heilagur andi, heimsslit, helvíti, hin nýja Jerúsalem, hreinleiki, iðrun, kraftaverk, kross Krists, kærleikur, köllun, lífsins vatn, náð, náðargjöf, opinberun, paradís, refsing Guðs, réttlæti, rödd Guðs, sekt, sköpun, synd, trú, útvalning, vantrú, vegir Guðs, yfirbót, Þrenningin
Siðfræðistef: Andleg kúgun, félagslegur þrýstingur, flokkadrættir, fyrirgefning, heimshöfnun, náungakærleikur, ofbeldi, óvinátta, réttlæti, ritskoðun, sjálfsfórn, skilnaður, útskúfun.
Trúarbrögð: gyðingdómur, helgunarfjölskyldan, islam, kristni, lútherska kirkjan
Trúarlegir og goðsögulegir staðir: Eden, paradís, kirkja, moska, trúboðshús, vígð mold
Trúarleg tákn: harpa, kross, skeifa
Trúarlegt atferli og siðir: bæn, fyrirbæn, pílagrímsför, píslarganga, sálmasöngur, skírn, trúarsamkoma
Trúarleg reynsla: afturhvarf, köllun, opinberun, sýn